Tenminste 12 foute feiten over zacht water in Consumentengids

In de Consumentengids van oktober 2017 verscheen een artikel met de kop "Zacht water, harde feiten". Hieronder zin voor zin het commentaar van Aquacombi op dat artikel. Zie ook: Test van de consumentenbond met commentaar van Aquacombi

Hardheid drinkwater

Zacht water, harde feiten

Consumentengids: Bijna alle waterleidingbedrijven ontharden het leidingwater.

Aquacombi: 'Bijna alle' is niet correct, alle waterleidingbedrijven passen in meer of mindere mate ontharding toe. De auteur heeft waarschijnlijk bedoeld dat bijna al het water in Nederland 'onthard' is. De definitie van wat "ontharden" is hier kennelijk niet "verwijderen van alle kalk uit het water' maar verwijderen van zoveel kalk dat het water minder dan 8°DH kalk bevat. Op jaarbasis is dat nog altijd 22,6 kilo kalk dat per jaar door de waterleiding gaat van een gemiddelde 4-persoonshuishouding.

Consumentengids: Er zijn daardoor amper huishoudens waar nog hard water uit de kraan komt.

Aquacombi: Dit is een reclamezinnetje van een drinkwaterbedrijf, de consument die zijn apparatuur en sanitair moet blijven ontkalken, heeft niks aan deze wijsheid. En wat is "amper" precies? Waarom zou de consumentenbond überhaupt aandacht besteden aan iets dat amper op de radar van de Nederlandse consument zou staan?

Consumentengids: Handig, want dat betekent minder kalkaanslag en minder wasmiddelgebruik. Zelf ontharden is zelden nodig.

Aquacombi: Nodig, nodig, wat is nodig? Een elektrische fiets is ook nergens voor nodig. Voor een consument is het belangrijker te weten of een waterontharder meer comfort biedt en voordelen voor het milieu. Die vragen worden in dit artikel niet of verkeerd beantwoord.

Tips tegen kalk

Ruitentrekker

Consumentengids: Gebruik na het douchen een trekker en zeem om het sanitair, de tegels en douchedeur te drogen. Droog extra na in de hoeken.

Aquacombi: Dit lijkt makkelijker dan het is. Hang de trekker op in de douche of doe de douchedeur open en laat de koude lucht binnenstromen om de trekker te pakken. Ga dan aan het werk met een bankje of trapje om ook de bovenste delen van de tegelmuur, deur en het glas te bereiken. Wacht desnoods even een kwartier tot de waterdamp echt weggetrokken is, anders beslaat alles weer opnieuw. Douche zo koud mogelijk want dan komt er geen waterdamp buiten de douche zodat u niet ook de tegels buiten het douchehokje moet trekken. U kunt zich ook eerst afdrogen en dan aan het trekken gaan, maar doe dan nog geen sokken en schoenen aan anders maakt u de douchevloer smerig. Droog daarna weer goed tussen de tenen ter voorkoming van zwemmerseczeem. Hebt u een grote badkamer met veel tegels, spiegels en chroom of hebt u een ronde douchecabine dan is zelf ontharden misschien toch wel makkelijker. Maar nodig is dat natuurlijk niet!

Schoonmaakazijn

Consumentengids: Reinig douchekoppen en filters in kranen af en toe met schoonmaakazijn.

Aquacombi: Haal de douchekop en kraanfilters voorzichtig uit elkaar zodat je straks nog weet hoe het terug in elkaar te zetten. Let op dat je met de kalk niet ook het gaasje weggooit. Let op dat de azijn niet het chroom van de kraan of de douchekop raakt want die vlekken krijg je niet meer weg.

Consumentengids: Gebruik voor metalen oppervlakken een allesreiniger.

Aquacombi: Want ook voor metalenoppervlakken is azijn funest en datzelfde geldt voor tegels! Beter plak je de tegels en het chroom af voordat je al te enthousiast met de schoonmaakazijn in de weer gaat. Wil je ook de kalkaanslag in de zwanenhals van de wc-pot kwijt? Vergeet dan je schoonmaakazijn, het wordt te sterk verdund door het water in de hals of stop een niet al te hard opgeblazen ballon in de hals om zo het water te verdrijven en de hals vol azijn te gooien. Spuit daarna flink met een luchtverfrisser in het rond om de stank uit de riolering te verdrijven. Gebruik anders antikalkmiddel, dat zijn die flessen met een doodshoofd symbool op het etiket.

Consumentengids: Het koffiezetapparaat en de waterkoker kunnen meestal ontkalkt worden met schoonmaakazijn, maar lees voor de zekerheid de handleiding.

Aquacombi: Goeie tip want dit geldt alleen voor filterkoffie-apparaten. De duurdere koffiezetapparaten, zoals volautomatische espressomachines verbieden uitdrukkelijk het gebruik van azijn. De garantie vervalt wanneer je onthardingsmiddel van een ander merk gebruikt. Prijzen van deze ontkalkertabletten variëren van 1 tot 10 euro per stuk.

De waterhardheid kan soms afwijken van de opgave van het drinkwaterbedrijf. Vóór het instellen van de machine moet je dus dus de werkelijke hardheid meten met maatstripjes of speciale druppels. Kost ook een paar tientjes en een uurtje zoeken op internet.

Lage temperatuur

Consumentengids: Hoe lager de temperatuur, hoe minder kalkaanslag. Was liefst op temperaturen onder de 60°C.

Aquacombi: Bedenk wel dat onder de 60°C de bacterieën in het wasgoed niet gedood worden. Volgens hoogleraar Jan Peter van der Hoek is dat een risico. Ook een warmwaterboiler moet tenminste op 60 graden worden ingesteld om kolonievorming van de levensgevaarlijke Legionella bacterie te voorkomen.

Bedenk ook dat de levensduur van je apparaten niet alleen afhangt van de temperatuur maar ook van de hoeveelheid water die er per tijdseenheid doorheen gaat. Ook bij 8°dH zit er nog steeds kalk in het water. Of kalkaanslag gevormd wordt is afhankelijk van meerdere factoren waaronder de pH waarde van het water en het aantal deeltjes in het water waar de kalk aan kan hechten.

De grijze waas op tegels en chroom heeft overigens niet te maken met de temperatuur van het water maar met het feit dat als water verdampt, de kalk achterblijft. Water verdampt bij elke temperatuur boven nul graden afhankelijk van de luchtvochtigheid.

Tekst Brigitte van der Bent

1. Hard water, wat is dat?

Consumentengids: Water bevat van nature de mineralen calcium (kalk) en magnesium.

Aquacombi: Het is voor sommige mensen natuurlijk best wel schokkend om te lezen dat er in een glas helder water allerlei spul zit dat je er niet in zou verwachten. Maar om te zeggen dat water van nature calcium en magnesium bevat, doet denken dat de Consumentenbond zich geschaard heeft in de rijen van natuuraanbidders, natuurgenezers, aanprijzers van natuurvoeding en wat niet al. Dat is inhoudsloze pr-praat. Van nature komt water uit de hemel vallen en dan zit er geen kalk en magnesium in.

Consumentengids: Hoe meer, hoe harder het water. De hardheid van leidingwater wordt weergegeven in graden Duitse hardheid (°dH) of millimol (zie de grafiek). Hard water veroorzaakt kalkaanslag, wat kan leiden tot doffe tegels en een verstopte douchekop.

Ook in apparaten kan zich kalk afzetten, vooral als het water daarin verwarmd wordt, zoals de vaatwasser, wasmachine en waterkoker. Kalk en magnesium zijn tevens belangrijke mineralen voor onze gezondheid. Het meeste daarvan krijgen we binnen via onze voeding, maar het beetje in ons drinkwater draagt ook bij.

Aquacombi: Wat is de relevantie van deze laatste zin? Om een indruk te krijgen van hoe belangrijk dat beetje is, lees de column van prof. Martijn Katan in de NRC van 17-1-2015 Verarmd voedsel: "Leidingwater bevat dus geen mineralen in hoeveelheden die van belang zijn en het verwijderen van die laatste restjes mineralen door ontharding levert geen gevaar voor de gezondheid. (…) Water is juist gezond omdat het niks bevat."

2. Hoe hard is ons leidingwater?

Consumentengids: Hard water komt bijna niet voor in Nederland. Op de meeste plekken ligt de hardheid rond 8°dH, met uitschieters van 2 tot 18°dH. De meeste waterbedrijven ontharden tot 8,5°dH. Dat is prima water, dat niet leidt tot overmatige kalkafzetting.

Aquacombi: Hier staat tegenover dat water van 0°dH helemaal geen kalk afzet. Dat wordt in dit artikel nergens duidelijk. Elke kalkafzetting is onnodig en als dat de maat is, is elke kalkafzetting "overmatig". Waarom zou je een andere maat hanteren?

Consumentengids: Waterleidingbedrijven nemen steeds meer centrale onthardingsinstallaties in gebruik. Op de site van je waterleidingbedrijf kun je zien wat op dit moment de waterhardheid is, en of die misschien binnenkort verandert. Of kijk op vewin.nl.

Aquacombi: Op de Vewin website is geen overzicht van waterhardheid te vinden. Alleen op Waterhardheid is de hardheid van alle postcodegebieden in Nederland in één handzaam overzicht te vinden. Het verzwijgen van deze laatste bron pleit niet voor de objectiviteit van de auteur.

3. Wat zijn de nadelen van hard water?

Consumentengids: Hoe harder het water, hoe meer kalkaanslag zich vormt in apparaten en op oppervlakten die regelmatig nat worden. Verkalkte apparaten gaan minder lang mee en hun energieverbruik neemt iets toe.

Aquacombi: Waarom hier het kleinerende woordje "iets"? Hoeveel is dat dan? Is de Consumentenbond niet meer van mening dat elke energiebesparing meegenomen is? Al die kleine beetjes dragen ook bij als je al die ietsiepietsies bij elkaar optelt.

Het onafhankelijke onderzoeksinstituut in de VS, Battelle, heeft op verzoek van de Amerikaanse branchevereniging de Water Quality Association, uitgebreid onderzoek gedaan naar effecten van geheel onthard water (0°dH) uit ionenwisselaars in vergelijking met hard water. Het Battelle Report concludeert dat volledig onthard water een iets kleinere ecologische voetprint heeft. Hier hebben we dus al tweemaal iets, dat in het voordeel van waterontharders met ionenwisseling pleit.

Consumentengids: Ook heb je bij hard water iets meer wasmiddel en schoonmaakmiddel nodig en kan het wasgoed stug aanvoelen.

Aquacombi: Nu is het driemaal "iets" in het voordeel van ionenwisselaars. Het Battelle Report bevestigt wat gebruikers van waterontharders al uit ervaring weten: bij een waterhardheid van 0°dH is de helft minder wasmiddel voldoende van de kleinste door de wasmiddelfabrikant aanbevolen hoeveelheid. Met "iets meer" wordt hier dus 50 procent meer bedoeld als het gaat om het verschil tussen water zonder kalk en zacht water met kalk. Het verschil met water boven de 8°dH is natuurlijk nog veel groter.

Consumentengids: Het is dus goed dat de waterleidingbedrijven het water centraal ontharden.

Aquacombi: Zeker weten. Maar de waterleidingbedrijven zullen nooit onder de 5.6°dH ontharden omdat anders de cementen hoofdleidingen in hun netwerk worden aangetast.

Consumentengids: Met zacht water hoef je minder te ontkalken en minder was- en schoonmaakmiddelen te gebruiken. Ook zou ontkalkt water beter smaken en beter zijn bij een gevoelige huid. Er zijn consumenten die daarom hun leidingwater extra ontharden, ook al is dat gezien de waterhardheid niet nodig.

Aquacombi: Er zijn meer redenen waarom slimme consumenten een eigen waterontharder wel nodig vinden. Omdat ze bijvoorbeeld geen chemische antikalkmiddelen willen gebruiken voor het schoonhouden van de toiletpot. Ook heeft niet iedereen zin om na het douchen met een trekker aan de slag te gaan en willen ze niet telkens de douchekop met azijn behandelen en de filters uit de kranen schoonspoelen. En het is prettig als je niet bang hoeft te zijn voor slijtage aan je dure keramische kranen, espresso-apparaat, warm water boiler, geiser, wasmachine, vaatwasmachine, waterkoker en andere apparaten waarvan je dacht dat die een levenlang mee zouden gaan. Bovendien kunnen deze onbeschaamde levensgenieters de ramen wassen zonder zemen en laten ze natte plekken op het aanrecht gewoon opdrogen. En zelfs hun auto droogt vanzelf zonder shampoo en zemen na een spuitbeurt met de tuinslang. En ook niet nodig maar wel fijn, is een besparing van tenminste 50% op wasmiddelen en zeep.

4. Wanneer heeft het zin om zelf je water te ontharden?

Consumentengids: Sommige verkopers van waterontharders spreken van een 'te hoge waterhardheid' bij 4 en hoger: dat zou al leiden tot kalkaanslag met 'een onnodig hoge energierekening, verstopte leidingen en defecte apparaten' tot gevolg. Zo'n vaart loopt het gelukkig niet.

Aquacombi: Dit is een drogredenering, typisch voor spindoctors: overdrijf de argumenten van de tegenstander en zeg vervolgens dat het zo erg niet is. Daarmee is niet onderbouwd dat het geen zin heeft zelf je water te ontharden.

Consumentengids: Zelf ontharden is pas nodig bij een hardheid van 20°dH en hoger, stellen deskundigen.

Aquacombi: Ja, bij zo'n hardheid zal ontharden beslist noodzakelijk zijn. Dat is niet hetzelfde als beweren dat het dan pas nodig is. Deze deskundigen laten zich kennelijk niet betrappen op helder en ondubbelzinnig formuleren.

Ook bij zachter water gaat er nog altijd kalk door de waterleiding. Bij een gemiddelde vierpersoonshuishouding is dat 22,6 kilo per jaar bij een hardheidsgraad van 8°dH. Daar zie je op den duur altijd effecten van. Dat je het nodig kunt vinden daar iets tegen te doen, blijkt overigens al voldoende uit de "Tips tegen kalk" in dit artikel. Consumenten kunnen goede argumenten hebben voor een comfortabeler en grondiger oplossing dan deze tips aanbevelen. Waarom heeft de auteur daar geen 'deskundigen' over uitgehoord? Of zou het een idee zijn om dat eens aan die consumenten zelf te vragen?

Consumentengids: De Consumentenbond en onze Europese zusterorganisaties scharen zich achter dit standpunt.

Aquacombi: Hoe toevallig is het dat dit ook letterlijk het standpunt van de Nederlandse waterleidingbedrijven is?

5. Hoe zachter het water, hoe beter?

Consumentengids: Nee, dat is niet zo.

Aquacombi: Klopt, dat is niet zo. Het is essentieel hier onderscheid te maken tussen de twee methoden van ontharden: omgekeerde osmose of ionenwisseling. Dat was de uitkomst van een zaak bij de Reclame Code Commissie (RCC), in december 2014 waar waterleidingbedrijf Evides door de RCC veroordeeld werd omdat zij dit onderscheid in vage termen verdoezelde. Merkwaardig dat de Consumentenbond hier niet van op de hoogte is.

Consumentengids: Uit onderzoek van Konsument, onze Oostenrijkse zusterorganisatie, blijkt dat te sterk onthard water slechte wasresultaten geeft, omdat wasmiddelresten onvoldoende verwijderd worden.

Aquacombi: Dat blijkt daar helemaal niet want er wordt in het artikel van Konsument niet naar onderzoek verwezen. Het is een bewering die gebruikers van waterontharders op basis van ionenwisseling niet herkennen. Het eerder genoemde Battelle Report heeft wel onderzoek gedaan naar de wasresultaten en vindt daar geen onvoldoende verwijderde wasmiddelresten. Misschien heeft de auteur van Konsument gedacht dat hij maar "ietsje minder" wasmiddel moest gebruiken en op die manier flink overgedoseerd?

Consumentengids: Bovendien kan zeer zacht water (onder 4°dH) volgens Konsument juist leiden tot huidirritatie, omdat daardoor zeep en doucheschuim onvoldoende van de huid worden gespoeld.

Aquacombi: Het tegendeel is waar. Veel gebruikers van waterontharders beweren dat ze juist minder last hebben van huidirritaties zoals bijvoorbeeld eczeem. Maar de ervaring van Konsument is wel begrijpelijk. Ook voor wie zonder zeep of doucheschuim met water van 0°dH aan het douchen is, voelt het water zo zacht dat het lijkt alsof je wél zeep gebruikt en die zeep zich niet af laat spoelen.

Er is inmiddels redelijk veel onderzoek gedaan naar het verband tussen hard water en huidirritatie. Op de AquaCell website is een overzicht te vinden: Waterontharder tegen eczeempsoriasis en gevoelige huid. Probleem is dat er verschillende soorten eczeem zijn en water zonder kalk niet op al die soorten een even sterk effect heeft. Binnenkort publiceert The Journal of Investigative Dermatology een onderzoek naar het verband tussen atopische dermatitis en sls (uit zeeprestanten) op de huid. Dat verband blijkt groot te zijn en dan helpt water zonder kalk enorm omdat zeep daarin juist veel beter oplost.

Consumentengids: Voor de vaatwasser is het ook beter als het water niet volledig onthard is, omdat anders het zout in 3-in-1-vaatwastabletten glas en serviesgoed kan aantasten.

Aquacombi: Goed punt: gebruik geen 3-in-1 vaatwastabletten als je een ionenwisselaar hebt. Gebruik gewoon vaatwaspoeder en dan de helft van de minimaal voorgeschreven hoeveelheid. Behalve zout hoef je ook in het geheel geen glansspoelmiddel te gebruiken. Dat is een voordeel van tenminste 20 cent per vaat, 73 euro per jaar.

Consumentengids: Water in z'n meest zuivere vorm - H₂O - neemt makkelijk allerlei stoffen op, zoals calcium, maar ook giftige stoffen zoals zware metalen. Dit geldt in principe ook voor zeer zacht water.

Aquacombi: In principe? Dat vereist meer uitleg. Het is niet door het ontbreken van kalk dat zeer zacht water allerlei stoffen opneemt, corrosief is. Dat heeft te maken met de zuurgraad van het water. Zacht water in de vrije natuur, bijvoorbeeld in de regenton, heeft doorgaans een hoge zuurgraad en dat water kan inderdaad agressief en corrosief zijn. Maar dat gaat niet op voor zacht water van 0°dH uit een ionenwisselaar. Bij de ionenwisseling verandert de zuurgraad niet. Uit TNO onderzoek blijkt dat dat water zelfs een beetje minder zuur is dan water van 9 tot 10°dH uit de kraan. Dit verschil verzwijgen in een artikel over waterontharding onder het schaamlapje "in principe" grenst aan misleiding en boerenbedrog.

Consumentengids: Zeer zacht water kan bovendien chemisch minder stabiel zijn, en dat kan leiden tot zuurgraadschommelingen.

Aquacombi: Ook dat geldt dus niet voor water uit een ionenwisselaar.

Consumentengids: Daardoor zou het betonleidingen kunnen aantasten.

Aquacombi: En daarom voegen waterleidingbedrijven kalk aan het water toe want door kalk wordt het water minder zuur. Het krijgt dan meer "buffercapaciteit" waardoor de zuurgraad stabiel blijft. Maar dat is dus geen argument tegen water uit een ionenwisselaar want dat water is zelfs stabieler dan onbehandeld leidingwater. Zie eerder genoemd TNO rapport waaruit dit blijkt: Corrosiesnelheid koperen leidingen

Consumentengids: De risico's zijn gelukkig heel klein.

Aquacombi: Dat is te hopen want het gaat hier wel om betonleidingen die voor een groot deel (30.000 km volgens de Vewin) nog van asbestcement zijn gemaakt.

Consumentengids: Een harde ondergrens voor de waterhardheid is er niet, maar in het Nederlandse Drinkwaterbesluit is vastgelegd dat waterleidingbedrijven het water niet verder mogen ontharden dan tot 5,6°dH.

Aquacombi: Dat is dus vanwege die asbestcementen leidingen. Asbestvezels zouden alleen in de lucht gevaarlijk zijn, maar je wil die toch ook liever niet in je drink- en douchewater.

Consumentengids: In regio's waar het water van nature zachter is, hoeft het water niet harder te worden gemaakt.

Aquacombi: Is het water in die regio's dan niet chemisch minder stabiel? Omdat het "van nature" is? Is er dan geen gevaar voor zuurgraadschommelingen? Want het is "van nature" en dan "natuurlijk" goed?

De waarheid is dat de waterleidingbedrijven ook aan dat van nature zachtere water kalk toevoegen wanneer het door de asbestcementen leidingen gaat. Met merkwaardige effecten, zie deze Radar uitzending van 2012: Kalkproblemen op de Veluwe

6. Hoe kun je zelf je water ontharden?

Consumentengids: Om apparaten tegen kalk te beschermen, kun je zelf ontkalkingsmiddel toevoegen, zoals Calgon of onthardingszout.

Aquacombi: Dat lukt alleen in de wasmachine en de vaatwasmachine. Niet in de boiler, het espresso-apparaat, de waterkoker enz. Wel merkwaardig dat verderop in dit artikel Calgon van misleidende reclame wordt beschuldigd, terwijl het hier als een oplossing wordt genoemd. Is het de bedoeling dat de lezer alle vragen volgt?

Consumentengids: Voor het ontharden van drinkwater zijn er onthardingsapparaten te koop die je aansluit op de waterleiding. Daarbij is er keus uit drie methoden. De eerste is een (elektro)magneet die om de waterleiding wordt geklemd. Die onthardt het water niet, maar beïnvloedt de eigenschappen van het water: door magnetisme zouden de mineralen in het water aan elkaar hechten, waardoor ze minder neerslaan. Zover de theorie. In de praktijk werken deze apparaten niet goed, zo blijkt uit een test van onze Duitse collega's. Een tweede methode is ontharden door middel van omgekeerde osmose, ook membraanfiltratie genoemd. Het water wordt door een membraan geperst waarmee vrijwel alle mineralen worden verwijderd. Hierdoor kan het water 'te' zacht worden (zie vraag 5).

Aquacombi: Voor water onthard met omgekeerde osmose zijn de opmerkingen bij vraag 5 inderdaad wel relevant. Doordat er geen mineralen meer in het water zitten, is ook de zuurgraad van dat water veranderd. Het is gedemineraliseerd water. Alleen het strijkijzer vindt dat lekker. Hoe moet het nou met de lezer die alleen vraag 5 gelezen heeft?

Consumentengids: Ten slotte kun je water ontharden met een ionenwisselaar. Die haalt de mineralen die kalkaanslag veroorzaken (calcium en magnesium) uit het water en vervangt die door natrium.

Aquacombi: Voor dit water gelden de opmerkingen bij vraag 5 dus niet. Alles wat het waterleidingbedrijf er niet uitgehaald heeft, dan wel eraan heeft toegevoegd, zit er nog in - behalve dus calcium en magnesium.

7. Wat zijn de nadelen van een waterontharder?

Consumentengids: Waterleidingbedrijven raden het gebruik van waterontharders niet aan, een aantal raadt ze zelfs af. De voornaamste reden is dat het water van waterleidingbedrijven van goede kwaliteit is en zeer streng gecontroleerd wordt.

Aquacombi: Het drinkwater in Nederland is van zeer goede kwaliteit maar de kwaliteit van datzelfde water is minder goed als het gebruikt wordt als douche-, spoel- of waswater. Dat stelt andere kwaliteitseisen en sommige waterleidingbedrijven hebben er moeite mee dat te erkennen. In hun voorlichting benadrukken ze daarom vooral dat verder ontharden dan 8°dH 'niet nodig' is. Precies zoals nu de Consumentenbond doet in dit artikel, met halve waarheden en misleidende vaagheden.

Consumentengids: De waterbehandelingsapparatuur die je als consument gebruikt, hoeft niet aan zulke strenge eisen te voldoen. Wie een onthardingsapparaat gebruikt waar water doorheen stroomt, loopt altijd een risico op vermindering van de drinkwaterkwaliteit. Bij een apparaat dat werkt met omgekeerde osmose en bij een ionenwisselaar bestaat het gevaar van bacteriegroei.

Aquacombi: Bacterieën groeien overal. Ook in waterleidingen zonder onthardingsapparaten. Niet voor niets raden de waterleidingbedrijven zelf aan na een langdurig verblijf buitenshuis, de leidingen door te spoelen om besmetting met de legionella bacterie te voorkomen. Dat geldt logischerwijs ook voor waterontharders. Uit het onderzoek Treatment of Waters with Elevated Organic Content van Simon A. Parsons e.a., blijkt dat ook bij een ionenwisselaar geldt dat de bacteriegroei binnen acceptabele grenzen blijft wanneer het water maar regelmatig in beweging is. De onderzoekers maten het aantal bacterieën in de waterleiding voor en na een ionenwisselaar en zij concludeerden:

• Het aantal bacteriën groeide iets tijdens passage van de ionenwisselaar, alhoewel niet significant.
• Er werd geen verschil gevonden tussen het water van 22 °C en 37 °C. Dit duidt erop dat de lichte bacteriegroei die werd geobserveerd geheel is toe te schrijven aan omgevingsbacteriën, niet aan schadelijke (pathogene) bacteriën.
• Regeneratie (schoonspoelen van het harsfilter in de ionenwisselaar) verlaagt significant het aantal gemeten bacteriën na de waterontharder. Of de ionenwisselaar fungeert als een soort bacteriefilter, of dat de regeneratie een eventueel gevormd biofilm verwijdert, moet verder worden onderzocht maar is niet van belang voor het beantwoorden van de vraag of een ionenwisselaar zorgt voor schadelijke bacteriegroei.
• Ook het shock loading experiment (express toevoegen van gevaarlijke bacteriën) toonde aan dat er geen groei van coliforme bacteriën (pathogene, gevaarlijke bacteriën zoals E-coli) plaatsvond.

Consumentengids: Goed onderhoud en beheer van het apparaat zijn daarom heel belangrijk. Met een waterontharder heb je er dus een zorg bij.

Aquacombi: Onjuist, ook zonder waterontharder loop je risico op legionella uit de waterleiding als je doucht in water dat langdurig heeft stilgestaan. Let op het suggestieve woordgebruik: "heel" belangrijk, een zorg "erbij". Bij terugkeer van vakantie heb je er een zorg bij want het is heel belangrijk de waterleiding 5 minuten door te laten lopen. Dat geldt zowel voor mensen met en zonder ionenwisselaar.

Consumentengids: En dan zijn er nog de kosten voor aanschaf en onderhoud van het apparaat.

8. Als je een waterontharder hebt aangeschaft, verdient die zichzelf toch terug?

Consumentengids: Verkopers van waterontharders beweren in hun reclame-uitingen dat de apparaten zichzelf 'terugverdienen' omdat je minder stroom, wasmiddel en schoonmaakmiddel gebruikt. Ook zouden huishoudelijke apparaten langer meegaan. Het is inderdaad zo dat je bij zacht water minder was- en schoonmaakmiddel hoeft te gebruiken. En inderdaad gebruiken verkalkte apparaten iets meer stroom.

Aquacombi: Verkalkte apparaten gebruiken helemaal geen stroom meer. Ze zijn kapot en moeten vervangen worden. En de Consumentenbond zal je niet kunnen helpen wanneer dat niet onder de garantie valt.

Consumentengids: Maar bij het doseren van was- en schoonmaakmiddel is het de consument die het verschil moet maken door daadwerkelijk minder te gebruiken. We weten uit onze tests dat het toegenomen energiegebruik door verkalking meevalt (het gaat om kleine bedragen) en dat verkalking zelden de oorzaak is dat apparaten vervangen moeten worden.

Aquacombi: We weten uit het voorgaande dat de auteur van dit artikel een apart gevoel voor maatgeving heeft. Dus wat zij nu weer onder "klein" verstaat, "meevallen" en "zelden", is zonder verdere cijfers niet duidelijk.

Consumentengids: Bovendien zijn er goedkopere manieren om je huis en apparaten kalkvrij te houden (zie het kader Tips tegen kalk).

Aquacombi: De Engelsen hebben daar een gezegde voor: pennywise and pound foolish.

Consumentengids: Een waterontharder verdien je dus niet zomaar terug.

Aquacombi: De terugverdientijd van een waterontharder hangt af van de hardheidsgraad van het water, het aantal warmwatertoepassingen in huis, het waterverbruik en de plaatselijke energieprijs. De garantieperiode van een AquaCell waterontharder is 30 jaar, de totale kosten voor aanschaf en onderhoud komen daardoor op ongeveer 150 euro per jaar. Het kunnen enkele tientjes meer of minder zijn, afhankelijk van het zoutgebruik dat weer afhankelijk is van de waterhardheid. Dat bedrag wordt inderdaad niet terugverdiend in een eenpersoonshuishouden waar alleen met koud water wordt gedoucht.

9. Waarom smaakt het ene kraanwater anders dan het andere?

Consumentengids: De smaak van het drinkwater wordt bepaald door de bron (grondwater, oppervlaktewater of duinwater), de plaats waar het wordt gewonnen en de behandeling (zuivering) die het ondergaat. Door deze factoren verschillen de hoeveelheden natrium, kalium, calcium, sulfaat en magnesium per regio. Water met een laag mineraalgehalte heeft over het algemeen een zachte smaak: sulfaat en magnesium maken het wat bitter.

Aquacombi: Daarom smaakt water zonder calcium en magnesium vaak beter. Dat zinnetje is hier vergeten.

Vergeet ook niet het vliesje op de thee als je water met calcium gebruikt. Het oog wil ook wat.

10. Hoe voorkom ik kalkaanslag in mijn wasmachine?

Consumentengids: Bij hard water kun je last krijgen van 'kalkzeep' in de wasmachine. Dit ontstaat wanneer de calcium- en magnesiumionen in water reageren met wasmiddel. De kalkzeep kan terechtkomen op de was en in de wasmachine. Kleding voelt dan stug aan, en op het verwarmingselement van de wasmachine kan zich kalk afzetten. Daardoor duurt het opwarmen van het water langer, wat iets meer energie kost.

Aquacombi: Zie ook het commentaar bij vraag 3.

Hier ook weer suggestief woordgebruik zonder onderbouwing – en dat mysterieuze "iets".

Consumentengids: Kalkaanslag ontstaat sneller bij verhitting. Was daarom liever op lage temperaturen (30°C en 40°C) dan hoge (60°C en 90°C). Wie meestal op 40°C of kouder wast, hoeft zich geen zorgen te maken over kalkaanslag.

Aquacombi: Maar wel over eventuele bacteriën. Volgens professor Jan Peter van der Hoek neem je dan een risico.

11. Maakt de hardheid nog uit voor de dosering van wasmiddel?

Consumentengids: Jazeker. De dosering op wasmiddelverpakkingen is afgestemd op de waterhardheid (zacht, gemiddeld of hard). Bij hard water heb je meer wasmiddel nodig, bij zacht water moet je wasmiddel spaarzaam gebruiken. Uit onderzoeken blijkt dat consumenten al snel overdoseren. Dat is ongunstig, want bij overdosering worden vlekken niet goed verwijderd en kunnen losgeweekte vuildeeltjes terugslaan op het wasgoed, waardoor het grauw wordt. Ook kan een deel van het niet-opgeloste wasmiddel achterblijven in de machine, waardoor het wasresultaat afneemt. Overdoseren is bovendien slecht voor het milieu en de portemonnee. Let dus goed op de aanbevolen dosering.

Aquacombi: Gebruikers van volledig onthard water merken een overdosering direct aan de onstuimige schuimvorming. Het schuim perst zich door alle kieren en gaten van de machine naar buiten. Zo leren de eigenaren van waterontharders vanzelf om drastisch minder wasmiddel te gebruiken. Vuistregel is dat met water van 0°dH de helft van de laagst voorgeschreven hoeveelheid wasmiddel al voldoende is.

12. Wanneer moet ik een antikalkmiddel gebruiken in de wasmachine?

Consumentengids: In tv-reclames zie je schrikbeelden van compleet verkalkte verwarmingselementen; in het echt valt dit gelukkig reuze mee. Ontkalkingsmiddelen - zoals Calgon - heb je niet nodig als je het wasmiddel zorgvuldig doseert (dus niet te veel) en vaak op lage temperaturen wast.

Aquacombi: Heb je volledig onthard water van 0°dH dan heb je nooit antikalkmiddel nodig. Niet in de wasmachine en ook niet in de wc-pot. Antikalkmiddelen voor schoonmaken en schoonhouden van het toilet zijn slecht voor het milieu en een kostenpost voor de rioolwaterzuivering.

13. Hoe houd ik de vaatwasser kalkvrij?

Consumentengids: Bij 3-in-1-vaatwastabletten hoef je geen zout toe te voegen aan de vaatwasmachine. Heb je toch last van strepen, kalkaanslag of een slecht drogende vaat, dan kun je extra zout en glansspoelmiddel toevoegen. Let op: onder de 4°dH mag je geen zout in de vaatwasser doen, anders kunnen glas en decoraties op servies aangetast worden.

Aquacombi: Het beste advies is het water volledig te ontharden en alleen vaatwaspoeder te gebruiken (nog verkrijgbaar bij Albert Heijn: SUN Classic System). Zelfs de goedkoopste 3-in-1 tabletten van de Lidl zijn toch nog minstens twee keer zo duur in het gebruik. Wie een goede ionenwisselaar heeft, heeft water met nul calcium en nul magnesium en heeft dus zout noch glansspoelmiddel nodig. Licht vervuilde vaat krijg je dan soms al voldoende schoon met alleen het spoelprogramma van de machine. De vaat moet dan wel afdruipen en drogen met een open deur, wat ook zeer milieuvriendelijk is en geen strepen achterlaat. Gebruik in ieder geval nooit méér poeder dan de helft van de door SUN aanbevolen hoeveelheid.

Jan Peter van der Hoek, hoogleraar:

'Wie een waterontharder gebruikt, neemt een risico'

Aquacombi: Prof. van der Hoek is voorzitter van de programmacommissie voor het gezamenlijk onderzoeksprogramma van de Nederlandse drinkwatermaatschappijen. Als zodanig zal hij zich verantwoordelijk voelen voor het standpunt van de drinkwatermaatschappijen dat de Consumentenbond integraal overneemt. Geen wonder dus dat Van der Hoek hier hetzelfde zegt als wat al in het artikel staat: Wij van WC-Eend adviseren WC-Eend. Nochtans stelt hij enkele vragen die de Consumentenbond niet zou mogen negeren!

Consumentengids: Jan Peter van der Hoek, hoogleraar drinkwatervoorziening aan de TU Delft: 'Tegenwoordig ontharden bijna alle waterleidingbedrijven het water. Als je onthard water krijgt, is het niet nodig om een waterontharder te installeren. Boven de 20 °dH is dat misschien zinvol, maar in Nederland heeft niemand nog zulk hard water.

Ik raad het gebruik van waterontharders dan ook niet aan, want je neemt een risico.

Aquacombi: Hier klinkt het voorzorgsprincipe dat de spindoctors van de waterleidingbedrijven hanteren om juridische aansprakelijkheid uit te sluiten. Dat principe verhindert een open kijk op de werkelijke belangen van de consument. Het argument is belachelijk. Er zijn geen gevallen bekend van legionella besmetting, q-koorts, salmonella of welke andere besmetting dan ook uit een waterontharder.

Consumentengids: Bijvoorbeeld op bacteriegroei in de filters. Overal waar water langere tijd stilstaat of extra apparatuur wordt gebruikt, bestaat dat risico.

Aquacombi: Precies dat is het risico. Water kan ook langere tijd stilstaan in de waterleiding zelf, het risico is dus niet uniek voor het gebruik van "extra apparatuur". De waterleidingbedrijven zelf adviseren terecht om na terugkomst van vakantie de kraan vijf minuten flink open te zetten. Daarmee wordt niet alleen de leiding schoongespoeld maar ook de "extra apparatuur". Wellicht is het gevaar groter bij omgekeerde osmose filtering maar juist dan verwacht je van een professor dat hij dat onderscheid duidelijk maakt! Of wordt hier vergeten dat de Consumentengids een blad voor consumenten is die adviezen verwachten over de aanschaf van hun spullen? De wezenlijke verschillen tussen de verschillende onthardingsmethodes zouden hier niet over het hoofd gezien mogen worden.

Consumentengids: Leidingwater is gecontroleerd op veiligheid en kwaliteit.

Aquacombi: Ook waterontharders zijn gecontroleerd op veiligheid en kwaliteit.

Het zou helpen wanneer ook de Consumentenbond dat zou doen.

Consumentengids: Met een waterontharder heb je die zekerheid niet meer: de extra apparatuur in de binneninstallatie kan tot kwaliteitsverandering leiden buiten het gezichtsveld van het waterbedrijf.

Fabrikanten claimen dat een waterontharder helemaal veilig is, maar waar waterleidingbedrijven de waterkwaliteit voortdurend monitoren, doen fabrikanten van waterontharders dat niet.

Aquacombi: De vergelijking klopt niet. Als waterleidingbedrijven de waterkwaliteit al voortdurend monitoren, waarom zouden deze fabrikanten dat dan ook nog moeten doen? Achter de onduidelijke formulering gaat een politiek dingetje schuil. Natuurlijk willen waterleidingbedrijven graag veel monitoren want dat geeft werkgelegenheid en van onderlinge concurrentie hebben ze geen last. Fabrikanten van waterontharders tot hetzelfde verplichten zou op allerlei praktische bezwaren stuiten en is politiek niet haalbaar want er is in het geheel geen noodzaak. Het argument is ver gezocht.

Consumentengids: Zij kunnen wel beweren dat hun apparaat gegarandeerd veilig is, maar de vraag is of je als gebruiker voldoende zicht hebt of de reiniging van het apparaat wel naar behoren verloopt. Zo'n apparaat heeft ook een eindige levensduur, dus hoe zit het met de kwaliteit over langere tijd?

Aquacombi: Dit is typisch een vraag die de Consumentenbond ter harte zou moeten nemen: test eens de verschillende waterontharders en let op het verschil in werking, op de kwaliteit van de gebruikte harsbolletjes in de ionenwisselaars, de voor- en nadelen van omgekeerde osmose filtering, de verschillende garanties die de fabrikanten geven en de verschillen in verwachte levensduur.

Consumentengids: Dat is een onzekere factor.

Aquacombi: Te meer reden voor een Consumentenbond deze vragen serieus te nemen.

Consumentengids: Bovendien kost een waterontharder geld, in aanschaf en onderhoud. Onthard water van het waterleidingbedrijf kost niets extra. Wie een ontharder heeft, moet die regelmatig reinigen met zout en/of chemicaliën. Die stoffen spoelen door de riolering, wat een ongunstig milieu-effect heeft.

Aquacombi: Het is aan de Consumentenbond om een onafhankelijke, eerlijke vergelijking te maken voor de verschillende onthardingsmethodes apart. Een ionenwisselaar spoelt geen chemicaliën door de riolering, wel zout, calcium en magnesium. Hoe milieuverontreinigend is dat? De kosten die bij de rioolwaterzuivering worden gemaakt moeten worden afgewogen tegen de kosten die niet meer gemaakt worden, onder meer doordat er minder antikalkmiddel door het toilet wordt gespoeld en minder kalkzeep door de wasmachine wordt geproduceerd.

Consumentengids: Centrale ontharding, wat waterleidingbedrijven doen, levert juist milieuvoordelen op, want de kalk die het waterleidingbedrijf uit het water haalt wordt hergebruikt. Het waterleidingbedrijf gebruikt 10% voor het ontkalkingsproces, 90% dient als grondstof voor de industrie. Vroeger haalde de industrie die kalk elders, bijvoorbeeld uit groeves in Italië. Een mooi voorbeeld van de kringloopeconomie.'

Aquacombi: Natuurlijk is centrale ontharding een prima zaak, zij het dat de kosten daarvan wel in verhouding moeten staan tot het nut ervan want het is de consument die ervoor betaalt. Merkwaardig blijft niettemin waarom de professor wél de milieuvoordelen van centrale ontharding aangeeft maar niet die van verdere ontharding bij consumenten thuis. Dat hoeft hij natuurlijk ook helemaal niet te doen als hij spreekt namens de waterleidingbedrijven. Wie is de spindoctor die de Consumentenbond voor het karretje van de waterleidingbedrijven heeft weten te spannen?